เรื่องราวของ ‘นพวิถี’ เหมือนละครไทย ชื่อเดิมของเขาคือ มานพ 5 หนึ่งในจํานวนแบบอักษรลอกไทยมาตรฐานที่ได้รับความนิยมมากในยุคก่อนจะมีฟอนต์ PostScript ใช้กัน. อันที่จริงแบบอักษรหน้าตาแบบนี้เกือบไม่ได้เกิดขึ้นมาในโลกด้วยซ้ําไป! อาจารย์มานพ ศรีสมพร ผู้ออกแบบ เคยเล่าให้ผมฟังว่า “ตอนที่คุณมิตร สยามวาลา เอาแบบตัวเขียนไม่กี่ตัวจากหนังสือพิมพ์สยามรัฐเก่าๆ มาเสนอให้ผมทําน่ะ ผมยังคิดว่าทําออกมาแล้วมันจะขายได้หรือ?”

อย่าว่าแต่ อ.มานพ เลยที่ไม่สามารถคาดการณ์ได้ แม้แต่ใครทุกวันนี้ยังไม่สามารถฟันธงได้ 100% ว่าฟอนต์ที่ทําออกมาขายตัวไหนจะได้รับความนิยม เพราะคนตัดสินคือ ผู้ใช้ฟอนต์ ไม่ใช่ คนออกแบบฟอนต์.

ลักษณะสําคัญของแบบอักษรมานพ 5 คือ เป็นอักษรไทยทรงมาตรฐาน มีหัวกลม ทว่าทึบตัน. เส้นที่อยู่ในแนวตั้งจะหนากว่าเส้นในแนวอื่น. ปลายเส้นตั้งจะมน ต่างจากปลายเส้นแนวอื่นที่เรียวแหลม. แทบทั้งหมดที่กล่าวมาเป็นลักษณะร่วมกับ DB ComBork (ดีบี คําบอก อยู่ในฟอนต์ DB#5) ฟอนท์ที่พัฒนาขึ้นจากแบบตัวอักษรป้ายบนทางด่วน.

แล้วกลุ่มอักษรหัวทึบมันมีข้อดีอย่างไร ถึงนิยม ใช้ทําป้ายถนนหนทาง?

เมื่อต้องดูตัวอักษรไทยในระยะไกล หรือดูผ่านด้วยเวลาอันสั้น โดยเฉพาะป้ายทางแยก ป้ายถนน ป้ายซอย ที่คนอ่านกําลังขับรถไปด้วยนั้น หัวอักษรกลวง แบบโดนัท ประสิทธิภาพอาจต่ํากว่าหัวอักษรทึบแบบซาลาเปาด้วยซ้ำ เพราะคนสายตาไม่ปรกติ ส่วนหัวแบบกลวงจะเห็นเบลอได้ง่ายกว่าหัวแบบทึบนั่นเอง. โดยเฉพาะอักษรหัวกลมทึบที่มีรัศมีไม่เกินความหนาของเส้นที่หัวของมันตั้งอยู่ (อย่างเช่น DB ComBork หรือ มานพ 5 กลุ่มนี้) นั้น ถือเป็นการลดรูปหัวที่แยบยล ผลลัพธ์ในการเอาไปใช้งานดีขึ้นกว่าแบบหัวกลวงซึ่งโดยปรกติต้องการรัศมีที่กว้างกว่าความหนาของเส้นตั้ง การประหยัดที่เล็กๆ น้อยๆ ด้านหน้าอักษรกลุ่มที่มีหัวยื่น ไปข้างหน้า (เช่น บ, น, ท) มีความหมายมากกับงานทําป้ายซึ่งมีพื้นที่จํากัด. เพื่อให้เข้าใจสิ่งที่ผมพูดได้โดยง่าย ต้องหันกลับไปดู JS Likhit ฟอนต์ PostScript ที่ดัดแปลงมาจากมานพ 5 ดู.

สิ่งที่ JS Likhit เปลี่ยนแปลงไปจาก มานพ 5 คือ เส้นแนวตั้งหนากว่า และปลายเปลี่ยนเป็นตัดฉาก (จากของเดิมที่ปลายมน) และส่วนหัวถูกทําให้กลวงโดยไม่ได้เพิ่มขนาดรัศมีวงกลม. ปลายเส้นตั้งที่เปลี่ยนเป็นตัดฉากนั้นไม่มีผลใดๆ ต่อการอ่าน แต่ส่วนหัวที่ดูแผ่วเบานั้น แน่นอนว่ามีปัญหาในการอ่านระยะไกล โดยเฉพาะกับสภาพแสงที่เปลี่ยนแปลงได้ตลอดเวลาตามท้องถนน.

สมมุติว่าเราเอา JS Likhit มาแก้ไขให้หัวมีขนาดโตขึ้นโดยมีเส้นรอบวงกลมของหัวที่หนาขึ้นกว่าเดิม ผลคือ มันอาจใช้เป็นตัวเนื้อหรือตัวดิสเพลย์ที่ดีได้ใกล้เคียงชุด DB Bangkok (ที่ต่อยอดจาก DB PongMai ใน DB#10) แต่ไม่สามารถทดแทนตัวหัวทึบแบบ DB ComBork หรือ มานพ 5 ในการทําป้ายบอกทางได้ เพราะขนาดหัวทําให้กินที่มากขึ้นและยังดูลายตากว่าแบบหัวทึบอยู่ดี.

โดยสรุป ในสภาพการอ่าน อย่างป้ายบอกทาง ที่ต้องการอักษรไทยประสิทธิภาพสูงนั้น ‘หัวทึบ’ ดีกว่า ‘หัวกลวง’ จะว่าต่างจากคนก็ใช่ จะว่าคล้ายก็ถูก, ที่ว่าต่างจากหัวคนก็ตรงที่ไม่ว่าจะคนหัวทึบหรือหัวกลวง ต่างล้วนทําหน้าที่บอกทางคนอื่นได้แย่ทั้งคู่ ที่ว่าคล้ายคืออย่างน้อย คนหัวทึบก็แค่คิดช้า ดีกว่าคนหัวกลวงที่คิดเองไม่เป็น.

จากลักษณะส่วนหัวของ JS Likhit ที่ดูด้อยกว่า มานพ 5 ต้นแบบดังกล่าว ประกอบกับในส่วนรายละเอียด เส้นโค้งเว้าโดยรวมยังไม่สามารถเก็บความประณีตของเดิมไว้ได้ จึงทําให้ JS Likhit ไม่ได้รับความนิยมเท่า มานพ 5 สมัยตัวอักษรลอกเรืองอํานาจ. ต่างจาก EAC Intanon ฟอนต์ PostScript ที่ อ.มานพ เป็นคนสร้างเองกับมือ จากแบบอักษรลอก มานพ 4 ซึ่งยังคงได้รับความนิยมใช้กันอยู่จนทุกวันนี้.

เมื่อเกิดโครงการอนุรักษ์แบบอักษรลอกชุด มานพ โดย DB ขึ้น จึงถือเป็นโอกาสที่ดี มานพ 5 ซึ่ง อ.มานพ ยังไม่ได้ทําเป็นฟอนต์ จะได้รับการชุบชีวิตขึ้นมาใหม่เป็น ฟอนต์ Unicode. แทนที่จะใช้ชื่อ มานพ 5 เดิม ที่ตั้งตามลําดับที่ผลิตออกขายซึ่งจํายากนั้น ผมให้ชื่อใหม่ว่า ‘นพวิถี’ เพื่อให้จําที่มาและหน้าตาได้ง่าย, ว่าเป็นแบบอักษรของ อ.มานพ ที่ใช้กับป้ายถนนป้ายซอยใน กทม. มาก่อน.

งานอนุรักษ์ มานพ 5 เป็น DB NopVithee ชิ้นนี้ จัดว่ายากในขั้นเก็บรายละเอียดรูปอักษรให้ตรงตามต้นฉบับ ซึ่ง อ.มานพ ทําไว้พิถีพิถันมาก. ในขั้นจัดช่องไฟ เพื่อให้ได้ ‘สี’ กลุ่มอักษรที่สม่ําเสมอกันยิ่งไม่ใช่ของง่าย เนื่องจากผมจงใจให้ DB NopVithee เป็นตัวดิสเพลย์ ที่ช่องไฟค่อนข้างชิด จึงต้องปรับแต่งรายละเอียดอย่างพิถีพิถันในอักษรบางตัว เช่น

• สระ อะ พบว่าของเดิมดูโปร่งไปเล็กน้อย จึงแก้ ให้เส้นแนวนอนโค้งเพิ่มขึ้น เพื่อเป็นการลดพื้นที่ว่างตรงกลาง.
• หัวขมวดม้วนของ ข, ช ถูกขยายช่องว่างให้โปร่งขึ้นเล็กน้อย ป้องกันหมึกท่วมจนทึบในงานพิมพ์หรือดูเบลอจากดําเป็นเทาๆ ที่ตัวขนาดเล็ก.
• หาง ศ, ส ต้องเก็บให้ต่ำลง และเบื้องหลังเล็กน้อยเพื่อหลบสระบน ซึ่งถูกจัดให้ค่อนข้างชิดพยัญชนะ (ให้สมดุลกับอักษรบนเส้นฐานที่จัดช่องไฟไว้ชิด).
• หางของ ช, ซ เดิมรอยหยักที่หางอยู่สูงเกินไปเล็กน้อย นอกจากเลื่อนหางและรอยหยักลงมาเล็กน้อยแล้ว ยังเพิ่มชุดตัวพิเศษที่หดหางหลบต่ำเหมือน ฬ เมื่อพิมพ์สระบนตามมา.
• ชุดตัวเลขไทยของเดิมๆ มีสัดส่วนที่เล็กและเส้นดูบางกว่าตัวอักษรอื่นบนเส้นฐาน จึงขยายขนาดให้โตจนได้สัดส่วน.
• ขมวดม้วนของ ใ เดิมที่ล้ําไปข้างหน้ามากนั้นถูกหดเข้ามา (แบบ ข) ทําให้ลดระยะช่องไฟหน้า ใ ได้โดยส่วนบนไม่ชนสระวรรณยุกต์ของตัวข้างหน้า.

สังเกตให้ดีจะพบว่า สิ่งที่ผมแก้ไขไปส่วนใหญ่จะเป็นการปรับแต่งน้ําหนักไม่ให้ดูโปร่งไป (เช่น สระอะ, ชุดตัวเลข) หรือทึบไป (เช่น ขมวดม้วน ข, ช), ส่วนการปรับปรุงรูปอักษรเพื่อรักษาระบบของการออกแบบ ผมพบว่ามีอยู่เพียง 2 ตัวเท่านั้น คือ ธ และ ๒ ที่มีเรื่อง ต้องพิจารณา. ปลายเส้นตั้งของตัว ธ พบว่า อ.มานพ ไม่ได้ทําให้มนแบบตัวอื่นๆ. เมื่อลองแก้ไขให้มน กลับพบว่าสู้ของเดิมไม่ได้! นี่เป็นกรณีศึกษาที่ดีสําหรับชี้ให้เห็นว่า เพื่อเห็นแก่ความงามแล้ว มือประดิษฐ์อักษรขั้นเทพอย่าง อ.มานพ จะยอมผ่อนปรนระบบได้อย่างน่าทึ่ง, แต่กรณีเลข ๒ เส้นนอนที่ฐานซึ่งเป็นเส้นตรงเส้นหนานั้น ต่างจากตัวอักษร บ, อ, ย ซึ่งโค้งบางโดยสิ้นเชิง จึงแก้ไขให้โค้งบางตามกัน พบว่าดูไหลลื่นดีกว่า ส่วนตัวอักษรโรมันของ DB NopVithee นั้น ปรับแต่งมาจากของ DB ComBork เพิ่มรายละเอียดให้อ่อนหวานมากกว่าเดิม โดยเฉพาะตัว italic, แบบอักษร มานพ 5 ที่งดงามเยี่ยงนี้ มิควรที่จะมีให้ใช้เพียงน้ําหนักเดียวอยู่แล้ว เมื่อ DB NopVithee เสร็จจึงต้องต่อตัว Bold พร้อม italic ให้ครบสมบูรณ์.

น่าเสียดายที่ปัจจุบัน มานพ 5 ถูกแทนที่ด้วย สําคัญ 2 แบบอักษรลอกที่เกิดในยุคเดียวกัน เป็นเพราะ สําคัญ 2 เป็นอักษรทรงผอม (Condensed) ทําให้ใช้งาน ในที่แคบๆ ได้ง่ายกว่า. ส่วน DB NopVithee ฟอนต์เงา ที่มี 4 สไตล์จะกลับมาแรงกว่าเหมือนมุนินทร์ในแรงเงาหรือเปล่า เรื่องนี้คงตอบยาก เพราะเดี๋ยวนี้มีฟอนต์จํานวนมากให้คนเลือกใช้. แต่ที่ตอบได้อย่างมั่นใจคือ ถ้าจะใช้อะไรนําทางให้เราละก็.

ฟอนต์หัวทึบตัวนี้วางใจได้มากกว่าคนหัวทึบ ชัวร์!